Ocena nawyków żywieniowych uczniów gimnazjum Zespołu Szkół Ogólnokształcących
- Kategoria: Aktualności
- Odsłony: 1181
W Zespole Szkół Ogólnokształcących przeprowadzono badania wśród młodzieży gimnazjalnej w wieku 14-17 lat , mające na celu ocenę nawyków żywieniowych. Średni wiek badanych respondentów wynosił 15 lat, w tym 35 dziewcząt, co stanowiło około 49% i 37 chłopców, co stanowiło około 51%. Badania były prowadzone od maja do połowy czerwca 2016 roku i były przedmiotem pracy podyplomowej.
Celem przeprowadzenia badań ankietowych było nauczenie młodzieży zasad prawidłowego i zdrowego odżywiania oraz zachęcenie ich do wspólnego spożywania posiłków i podejmowania samodzielnych prób gotowania. Uzyskane wyniki w badaniu ankietowym zwracają młodzieży uwagę na niepoprawne ukształtowane nawyki żywieniowe, promując zdrowe oraz odpowiednio bilansowane.
Badanie korelowało z przeprowadzonym w gimnazjum projektem edukacyjnym ,,Żyć smacznie i zdrowo".Celem projektu było uświadomienie uczniom, jakie składniki powinny zostać włączone do naszej diety, aby zachować zdrowie i prawidłowo się rozwijać. Uczniowie przygotowując stoiska ze zdrową żywnością zadbali o różnorodność potraw, świeżość, dobór produktów pod względem składników odżywczych.
Badanie wykazało, że uczniowie gimnazjum Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Kruszwicy mają źle ukształtowane nawyki żywieniowe, gdyż nie komponują własnych posiłków zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia. Badani uczniowie niewłaściwie planują posiłki w ciągu dnia. 32 respondentów, co stanowiło około 44 % okazjonalnie zjada drugie śniadanie, a 6 uczniów, co stanowiło około 8 % nie zjada wcale pierwszego śniadania, podobnie jest z drugim śniadaniem. Ma to przełożenie w wieku dorosłym, wówczas 20 % Polaków nie spożywa śniadania codziennie rano, przed wyjściem z domu1. 3 % nie zjada obiadów. Zbyt długie przerwy między posiłkami, brak podwieczorku powodują większy spadek poziomu glukozy we krwi, co wpływa na obniżenie koncentracji oraz rozdrażnienie. Dodatkowo spożywanie mniejszej liczby posiłków, ale za to bardziej obfitych, powoduje gromadzenie się tłuszczów, a nie ich spalanie. Żeby zmienić nawyki, np. zacząć jeść śniadania, koniecznych jest wiele zmian. Po pierwsze, zrezygnować ze zbyt późnej i obfitej kolacji, by rano poczuć głód. Po drugie wstawać trochę wcześniej niż zwykle, po trzecie wcześniej zrobić zakupy. Podobnie jest ze zbyt małą ilością warzyw w diecie. Wiele osób nie ma pozytywnych doświadczeń związanych z ich jedzeniem. Jeśli nie lubimy brukselki jako dodatku do posiłku, może polubimy ją w postaci zupy krem. Jeśli nie lubimy surowej marchewki, zastąpić ją można gotowaną. Spożycie warzyw u respondentów niestety nie jest jak w przypadku produktów mlecznych na poziomie 100% ankietowanych. W ogóle nie jada ich 4 uczniów, co stanowiło prawie 6% badanych uczniów, a sporadycznie 3 uczniów, co stanowiło około 4%, co daje nam sumę około 10%, czyli 7 respondentów. Czyli co dziesiąty uczeń nie ma zwyczaju zjadania warzyw, których spożycie dzienne powinno być co najmniej 3 krotne w ciągu dnia. Nawyk taki ma 22 uczniów, co stanowiło około 31% badanych.
Wśród gimnazjalistów utrzymuje się wysoka tendencja do zaspokajania tzw. "zachcianek", czyli podjadania. Podjadanie dotyczy głównie słodyczy, których spożycie utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie ( 24 uczniów, co stanowiło około 33 % respondentów) i może powodować problemy ze spożywaniem pełnowartościowych posiłków. 16 badanych uczniów, co stanowiło około 22 % podjada chipsy i słone przekąski. Chipsy spożywane są przez 38 respondentów, co stanowiło około 53 % przynajmniej raz w tygodniu.
Wśród badanych 72 osób jedynie 2, co stanowiło około 3% deklarowały dietę bezmięsną, która w tym wieku zdecydowanie nie powinna być stosowana, gdyż nie zaspokaja potrzebnych do intensywnego rozwoju wszystkich składników odżywczych.
Respondenci w zbyt małych ilościach lub wcale nie spożywają produktów o wysokich walorach odżywczych, tj. orzechy włoskie, oliwa, wypieki z mąki razowej, rośliny strączkowe, migdały, miód, ryby, ryż. Jeśli chodzi o wypijane napoje ankietowani uczniowie nadużywają słodkich napojów gazowanych, soków, przy jednoczesnym zbyt niskim spożyciem herbaty zielonej, herbat ziołowych, czy też owocowych. Posiłki uczniów są zbyt monotonne i bogate w cukier, sól, ulepszacze smaku i konserwanty.
Analiza odpowiedzi udzielanych przez respondentów wykazała, że 62 osoby, co stanowiło około 86 % zna zasady zdrowego żywienia, 10 uczniów, co stanowiło około 14 % nie przyswoiło sobie zasad zdrowego odżywiania, pomimo przeprowadzonego w Gimnazjum projektu edukacyjnego ,,Żyj smacznie i zdrowo". Znajomość zasad prawidłowego i zbilansowanego żywienia niestety nie przekłada się na ich codzienne stosowanie. Zaledwie 25 uczniów, co stanowiło około 35% ankietowanych stosuje zasady zdrowego żywienia, połowa ankietowanych robi to czasami, 11 osób, co stanowiło około 15% nie stosuje wcale. 14 uczniów, co stanowiło około 19% zadeklarowało konieczność zmiany własnych nawyków żywieniowych, 46 uczniów, co stanowiło około 64 % częściowo. 12 uczniów, co stanowiło około 17% deklaruje, że nie zmieni zasad zdrowego odżywiania, co w przyszłości może skutkować problemami związanymi z nadwagą czy otyłością, bądź innymi problemami zdrowotnymi. Osoby stosujące zasady zdrowego żywienia kontrolują również swoją wagę ciała, na co wskazywały identyczne odpowiedzi. 1/3 ankietowanych nie prowadzi kontroli wagi ciała, czasami robi to 23 uczniów, co stanowiło około 32% badanych osób.
68 respondentów, co stanowiło około 95 % uprawia sport, przynajmniej 1 raz w tygodniu. Przypuszczam, iż ma to związek z lekcjami wychowania fizycznego. W grupie 14-17-latków jedynie 4 uczniów, co stanowiło około 5% nie uprawia wcale sportu. Reszta respondentów jest aktywna fizycznie. 44 uczniów, co stanowiło około 61% uczniów więcej, niż 2-krotnie w tygodniu uprawia sport. Niestety po przyjściu ze szkoły większość uczniów zapomina o sporcie, wybierając inne formy spędzania wolnego czasu. Podczas rozmów z młodzieżą uczniowie deklarują spędzanie kilku godzin przed komputerem lub telewizorem. Na ogół towarzyszą temu porcje niezdrowych przekąsek, bogatych w tłuszcze i cukry. Co 11 uczeń spożywa chipsy i słone przekąski. Nadal króluje wysokie spożycie słodyczy, aż 24 uczniów, co stanowiło około 33%. Na tym samym poziomie jest spożycie owoców. Niestety 4 uczniów, co stanowiło około 6% badanych zjada warzywa. Uzyskane wyniki mogą świadczyć o tym, że większość respondentów nie stosuje zasad zdrowego odżywiania w codziennym życiu, pomimo deklarowanej wiedzy w tym zakresie.
U 4 dziewcząt, co stanowiło około 6% po analizie współczynnika BMI stwierdzono nadwagę, a wśród chłopców u 6 ankietowanych, co stanowiło około 8% . 19 dziewcząt, co stanowiło około 26% ma niedowagę, u chłopców niedowaga występuje u 14 osób, co stanowiło około 19% badanej grupy. 4 chłopców, co stanowiło około 5% jest wychudzonych, a u 4 chłopców, co stanowiło około 6% stwierdzono wygłodzenie. Potwierdziła się hipoteza, iż niewłaściwy dobór składników żywieniowych jest skutkiem nieprawidłowej wagi ankietowanych. Zauważyć należy, iż dziewczęta zdecydowanie bardziej dbają o prawidłowe żywienie, dobór składników żywieniowych, rozkład posiłków niż chłopcy. Potwierdzają to również dane literaturowe.
Wykres nr 1. Porównanie współczynnika BMI dziewcząt i chłopców ZSO
Analiza współczynnika BMI u dziewcząt i chłopców wykazała, że kobiety zdecydowanie bardziej dbają o swoje zdrowie, utrzymując w ryzach swoją wagę. U 10 uczniów, co stanowiło około 14 % ankietowanych stwierdzono nadwagę. W Polsce blisko 15 % gimnazjalistów ma nadwagę i otyłość . ,,Osoby, których waga mieści się w granicach BMI 25-29,9 mają nadwagę i zwiększone ryzyko zachorowania na niektóre przewlekłe choroby, np. układu kostno-szkieletowego albo krążenia, ale nie mają zwiększonego ryzyka śmierci w porównaniu z osobami znajdującymi się w normalnym zakresie wagi ciała. Mają natomiast zwiększoną szansę tycia dalej i stania się otyłymi. Jednakże otyłość w wieku dojrzewania jest odpowiedzialna za zaledwie 10 % przypadków otyłości wieku dojrzałego. Większość przypadków otyłości wśród dorosłych wynika ze stałego, nieustającego przyrostu wagi, zaczynającego się od około 25 roku życia"1 (1.S. Abraham Derek Llewellyn- Jones: "Anoreksja bulimia otyłość", Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 1995, s.164).
34 uczniów, co stanowiło około 47 % badanych nie zwraca żadnej uwagi na zawartość konserwantów i ulepszaczy smaku przy zakupie produktów spożywczych. W przeprowadzonym wywiadzie z ankietowanymi grupami pojęcie ,,produkty wysokoprzetworzone" sprawiało trudności. Respondenci w większości nie znali znaczenia tego pojęcia i nie zdawali sobie sprawy z konieczności eliminowania w diecie takich właśnie produktów. Odpowiedzi udzielili dopiero po wyjaśnieniach i sprecyzowaniu ankietowanego pytania. Tylko 8 uczniów, co stanowiło około 11% respondentów zwraca uwagę, czy produkty są wysokoprzetworzone, 23 uczniów, co stanowiło około 32% ankietowanych w ogóle nie zwraca uwagi na stopień przetworzenia produktów, a 41 uczniów, co stanowiło około 57% robi to czasami. Około 2/3 badanych uczniów woli nadal kupować warzywa i owoce na targu. 1/3 dokonuje zakupów w marketach. W tym miejscu nie potwierdziła się hipoteza, iż pochodzenie produktów jest dla badanej grupy respondentów obojętne. Zakup owoców lub warzyw na targu może gwarantować lepszą jakość produktów pod względem ekologicznym. Jednak pozostaje to nadal w sprzeczności, iż 32 uczniów, co stanowiło około 44% ankietowanych nadal spożywa produkty pakowane hermetycznie w atmosferze szkodliwych azotanów, które przekształcają się w organiźmie w szkodliwe azotyny, mające właściwości rakotwórcze.
Wśród ważnych zasad zdrowego żywienia jest ograniczone spożywanie potraw smażonych, które jest zbyt wysokie, aż u 1/4 badanych respondentów. Taka sama ilościowo grupa badanych uczniów spożywa je zaledwie 1 raz w tygodniu. Badania potwierdziły postawioną hipotezę, iż uczniowie nie zwracają uwagi na kaloryczność potraw.
Niepokojący jest fakt, że 10 uczniów, co stanowiło około 14% respondentów pali papierosy.
Analiza wyników przeprowadzonych ankiet wskazuje, że 6 uczniów, co stanowiło około 8 % respondentów ma problem z utrzymaniem właściwej masy ciała. Nadwaga występowała częściej wśród chłopców - u 6 ankietowanych, co stanowiło około 8,11 % ankietowanych niż 4 dziewcząt, co stanowiło około 5,72% ankietowanych. Młodzież coraz częściej spożywa w ciągu dnia więcej kalorii niż potrzebuje. Efektem jest odkładanie się niezużytej energii w postaci tkanki tłuszczowej. Nadmierne spożycie kalorii idzie w parze z pogorszeniem składu i wartości odżywczej diety. W takim jadłospisie dominują zbyt duże ilości tłustych, słonych i słodkich przekąsek lub źle dobranych potraw, przy zbyt małym spożyciu owoców i warzyw. Do błędów żywieniowych należy zaliczyć również nieprawidłowo zbilansowaną dietę i złe zwyczaje żywieniowe, które po upływie dłuższego okresu doprowadzają też do pogorszenia sprawności fizycznej i psychicznej ucznia.
Wnioski końcowe
Analiza ankiet dotyczyła uczniów w przedziale wiekowym 14-17 lat. Nie należy tutaj zapominać, iż jest to szczególna grupa wiekowa, a obserwowane nawyki żywieniowe są odmienne od nawyków żywieniowych osób dorosłych. Młodzież w tym wieku kształtuje własne nawyki i postawy żywieniowe, które ewaluują. Dlatego ważnym czynnikiem jest prowadzenie akcji edukacyjnych i profilaktycznych, celem utrwalenia pozytywnych nawyków żywieniowych.
Z analizy wykresów w niniejszej pracy wynika, że dieta młodych ludzi jest źle zbilansowana, charakteryzuje się zbyt dużą zawartością niektórych składników pokarmowych przy wyraźnych niedoborach innych składników. U części dzieci i młodzieży obserwuje się nadmierne spożycie żywności, przez co kaloryczność diety przekracza wydatek energetyczny. Zbyt dużą wartość energetyczną stwierdza sie u chłopców, czego konsekwencją jest nadwaga i otyłość.
Nie zostały niestety zbadane nawyki żywieniowe odrębnie chłopców i dziewcząt. Badania przeprowadzone w grupie osób dorosłych w literaturze wskazują na istotne różnice, skorelowane z płcią. jednak nie były one tutaj przedmiotem badań.
Zmiany nawyków żywieniowych wymagają czasu, zaangażowania i motywacji. Niezbędna jest tutaj również wiedza oraz śledzenie najnowszych badań w tym zakresie. Badania potwierdzają, że im bardziej odległe są negatywne konsekwencje naszych złych nawyków żywieniowych, tym mniejsze są szanse , że potrafimy je zmienić. Odpowiedzialność za własne zdrowie ściśle koreluje z poziomem wiedzy w tym zakresie oraz wykształceniem. Liczne badania wykazują zależność między poziomem wykształcenia, a dbałością o nawyki żywieniowe. Osoby z wyższym wykształceniem z reguły mieszkające w większych aglomeracjach miejskich dożywają często sędziwego wieku, ciesząc się dobrym zdrowiem i sprawnością fizyczną.
STRESZCZENIE
Wzrost dostępności jedzenia spowodował, że coraz więcej młodzieży w wieku gimnazjalnym ma problemy związane z odżywianiem, a otyłość stała się chorobą cywilizacyjną i istotnym problemem w skali globalnej. Problem otyłości dotyczy obszarów uprzemysłowionych i zamożnych, co potwierdziły wyniki badań ankietowych. Zaburzenia masy ciała u uczniów gimnazjum Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Kruszwicy istotnie podnoszą ryzyko występowania otyłości w wieku dorosłym. Złe nawyki żywieniowe wiążą się z obniżoną jakością biologicznego, psychologicznego i społecznego funkcjonowania uczniów. Mają związek z wynikami nauczania i sportowymi osiągnięciami. Dlatego w trosce o zdrowie uczniów celowe jest podejmowanie działań oraz projektów edukacyjnych propagujących zdrowe nawyki żywieniowe połączonych z aktywnością fizyczną.
opracowała Katarzyna Dymowska
